Omgaan met rouw
Als jonge nabestaande
Rouwen is iets raars. Het is een woord waarvan je enkel de betekenis leert kennen als je er effectief voor staat. Je moet ook eerst iemand verliezen die veel voor jou betekende, om het soort verdriet te voelen waar rouwen het werkwoord van is. Je bent geen kind meer, maar volwassen ben je ook nog lang niet. Het is dus goed mogelijk dat je een gebeurtenis zoals deze voor de eerste keer ervaart en dat je niet goed weet hoe ermee om te gaan. Je durft geen initiatieven nemen uit schrik dat het de verkeerde zouden zijn. Liefst van al wil je alles vanaf de zijlijn bekijken en tijd hebben om dit voor jezelf te verwerken.
Met je verdriet kan je misschien wel terecht bij leeftijdsgenoten, vrienden en kennissen waarvan je weet dat je ze kan vertrouwen maar toch blijf je onzeker en voel je heel veel dingen tegelijkertijd. Je weet niet meer waarop of waaraan… Daarom worden hieronder enkele dingen besproken die voor jou misschien van toepassing kunnen zijn in dit proces.
Iedereen rouwt anders
Mannen en vrouwen rouwen dikwijls verschillend, en dat geldt ook voor ouders en kinderen. Sommigen kunnen de gebeurtenissen snel een plaatsje geven, terwijl anderen blijven zoeken naar antwoorden of manieren om ermee om te gaan. Zo trachten mannen hun verdriet eerder rationeel te benaderen terwijl vrouwen dit vooral emotioneel verwerken. Het vergt veel energie om het verdriet te verwerken en tegelijkertijd nog eens rekening te houden met het verdriet van de andere leden van het gezin. Op een andere manier rouwen kan soms verkeerd geïnterpreteerd worden en tot misverstanden leiden.
Belangrijk is dat het verschil in omgaan met emoties gerespecteerd wordt. Iedereen is anders, en dat geldt ook voor het omgaan met emoties. Wanneer de ene er graag over praat, wil de andere er juist even niets over horen. Dat is allemaal normaal, maar zeker niet makkelijk om mee om te gaan. Probeer dus niet boos te worden of geïrriteerd te raken. Denk eraan dat jullie allemaal in hetzelfde schuitje zitten en dat er ooit een dag zal komen dat alles wat makkelijker zal worden.
Het UZ Gent heeft een rouwbrochure (pdf-formaat) opgesteld. Je vindt hem hier.
Actief meehelpen
Indien je afscheid wil nemen op de plaats van het overlijden, kan dit zolang dit mogelijk is. De politie en/of een slachtofferbejegenaar kunnen je daarbij helpen. Afhankelijk van de plaats van overlijden kan dit uitgebreid of heel beperkt zijn. Soms kan het gebeuren dat afscheid nemen op de plaats van overlijden, niet mogelijk is omdat dit te gevaarlijk is (bijvoorbeeld aan een autosnelweg of een spoorlijn). In dat geval kan je wel afscheid nemen bij de begrafenisondernemer. Bespreek met de begrafenisondernemer hoe vaak je kan langskomen. Het is echt oké om meerdere keren langs te gaan. Begrafenisondernemers begrijpen maar al te goed dat jij een groot verlies moet verwerken en staan je hierin meestal graag bij. Belangrijk is wel dat je goede afspraken maakt zodat zij alles in goede banen kunnen leiden zonder dat de rest van hun planning hierdoor verstoord wordt.
De plaats van overlijden vermijden
Omdat het soms te confronterend is om langs de plaats van het overlijden te komen, vermijden heel wat nabestaanden deze plaats. Het vergt heel wat moed om deze confrontatie aan te gaan. Soms kan je niet anders, bijvoorbeeld wanneer het overlijden thuis gebeurd is. Laat je bijstaan door een vertrouwenspersoon of een familielid om deze stap te zetten. Blijft het na enige tijd nog steeds onoverkomelijk om op de plaats van overlijden te komen en maakt deze plaats onderdeel uit van je dagelijkse bezigheid, raadpleeg dan iemand uit de hulpverlening om hulp te krijgen op welke manier je dit kan aanpakken. Soms is de oplossing niet zo moeilijk en heb je gewoon een duwtje in de rug nodig. Dat is niet meer dan normaal.
Terug buiten komen
Het leven terug opnemen verloopt niet altijd even gemakkelijk. Als je bij de bakker of de slager binnenloopt kan je de indruk hebben dat er een ongemakkelijke stilte valt. Je denkt dan dat men over jouw situatie aan het praten is, wat niet altijd het geval is. Terug buiten komen kort na een traumatisch gebeuren, vraagt veel moed en durf. Lukt het toch niet echt? Vraag hulp aan een vriend, vriendin of kennis om de eerste stap te zetten en je te vergezellen.
Meerdere keren afscheid nemen
Indien je afscheid wil nemen op de plaats van het overlijden, kan dit zolang dit mogelijk is. De politie en/of een slachtofferbejegenaar kunnen je daarbij helpen. Afhankelijk van de plaats van overlijden kan dit uitgebreid of heel beperkt zijn. Soms kan het gebeuren dat afscheid nemen op de plaats van overlijden, niet mogelijk is omdat dit te gevaarlijk is (bijvoorbeeld aan een autosnelweg of een spoorlijn). In dat geval kan je wel afscheid nemen bij de begrafenisondernemer. Bespreek met de begrafenisondernemer hoe vaak je kan langskomen. Het is echt oké om meerdere keren langs te gaan. Begrafenisondernemers begrijpen maar al te goed dat jij een groot verlies moet verwerken en staan je hierin meestal graag bij. Belangrijk is wel dat je goede afspraken maakt zodat zij alles in goede banen kunnen leiden zonder dat de rest van hun planning hierdoor verstoord wordt.
Het leven terug opnemen, hoe doe je dat?
Eerst en vooral ervaart elke persoon dit op een andere manier. Er bestaan geen voorschriften die zeggen wanneer je je leven terug behoort op te nemen, volg dus vooral je eigen tempo. Iedereen is anders en rouwen kost nu eenmaal tijd.
De maatschappij durft je soms wel het gevoel te geven dat je binnen een bepaalde termijn je leven terug behoort op te nemen. Voor sommige personen pakt dit positief uit, voor anderen is deze periode onvoldoende. Na het verlies van een dierbare is het belangrijk om te beseffen en te accepteren dat je niet sterk genoeg bent en tijd nodig hebt om te rouwen.
Wanneer je dan toch terug het leven opneemt door terug buiten te komen, te gaan werken of naar school te gaan is het belangrijk om te blijven praten over het verdriet. Het helpt wanneer je je gesteund voelt door je omgeving en de ruimte krijgt om de gebeurtenis te verwerken.
De begrafenis
De begrafenis volgt meestal vrij snel op het overlijden. Laat aan je ouder(s) weten dat je actief wil meehelpen aan het afscheid nemen. Soms vergeten ouders dit of willen ze je het verdriet besparen. Probeer je tijd te nemen om iets persoonlijks in de viering te steken. Het hoeft niet groot te zijn, misschien is het gewoon het lievelingsliedje van de persoon die je nu mist of een klein gedichtje waarvan je vindt dat het bij hem of haar past. De begrafenis hoeft ook niet het einde te zijn van een rouwproces. Meer zelfs, meestal is dit het begin. Dit is dan ook de reden waarom veel mensen herdenkingen organiseren op latere tijdstippen.
Enkele handige links die je daarbij kunnen helpen:
Wat als mensen vragen stellen?
Soms kunnen mensen rare vragen stellen. Het is dan ook normaal dat je hier wat bang voor bent en dat het moeilijk is om je in het openbaar te vertonen. Toch kan je je hier tegen wapenen. Stel dat mensen dingen willen te weten komen van je, beantwoord dan enkel de vragen waar je je goed bij voelt. Het is oké om te zeggen dat je daar liever niet op antwoordt. Mensen weten dat je een zwaar verlies doormaakt en zullen dit meestal aanvaarden.
Gevoelens
Wees niet bang om je gevoelens te tonen. Houd rekening met deze gevoelens, verdring ze niet of verberg ze niet, probeer ze te herkennen en benoemen. Accepteer je gevoelens: boos zijn, bang zijn… Het zijn normale reacties.,Je mag ze uiten, maar zorg dat je jezelf en je omgeving niet te veel kwetst met de manier waarop je ze uit.
Ook binnen een gezinscontext zijn gevoelens normaal en stemmen ze niet altijd overeen met de rest van het gezin. Krop die gevoelens niet op. Voor je het weet, verbergt iedereen zijn gevoelens voor elkaar en doen ze zich beter voor dan ze echt zijn. Dit zorgt alleen maar voor meer verdriet.
Emoties zijn de belangrijkste bron naar bewustzijn. Er kan geen transformatie plaatsvinden van duisternis naar licht en van apathie naar beweging zonder emoties.
Ongeloof en ontkenning
Het is een volkomen natuurlijke reactie om de realiteit te ontkennen. Het wordt gezien als een natuurlijke vorm van zelfbescherming en wordt beschouwd als de eerste fase in de rouwverwerking. Op zo’n moeilijke momenten is de impact van de gebeurtenis vaak groter dan we zelf aankunnen. Ontkenning zorgt ervoor dat we de realiteit op ons eigen tempo kunnen binnenlaten. Het wordt beschreven als een fase, dit mag geen blijvende toestand zijn.
Bang zijn
Bang zijn, dat is moeilijk te verklaren. Alleen zijn wordt op sommige momenten een probleem. Waar je vroeger het misschien niet moeilijk had om alleen te zijn, kan je nu een intense angst voelen. Dit is normaal en wordt door heel wat nabestaanden ervaren. Laat dit ook weten aan je omgeving en vraag of iemand bij je kan zijn. Zoek wat hulpmiddelen om je af te leiden: zet muziek of tv op, lees een boek…
Schuldgevoel
‘Als ik nu dit…’, ‘als hij/zij naar mij geluisterd had… ‘, ‘enkele seconden later of vroeger…’
Je probeert verklaringen te zoeken voor wat er misgegaan is en betrekt je eigen handelen hierop. Nabestaanden nemen al snel de schuld op zich en menen schuldig te zijn terwijl dit veelal niet zo is. Schuld ervaren helpt in het relativeren van wat er gebeurd is. In feite beseffen we dat we geen schuld hebben, maar we trachten op die manier onze betrokkenheid te vergroten.
Dit is een normale reactie die veel voorkomt, toch wil dit niet zeggen dat je ook schuldig bent. Praten is hierbij heel belangrijk. Ga in gesprek met mensen die de persoon gekend hebben zoals vrienden, kennissen, familie enz. Wees niet bang om je schuldgevoel uit te spreken, zoek hulp om deze emoties een plaats te kunnen geven.
Dingen horen/zien
Sommigen denken gek te worden. Je hoort of ziet dingen die er niet zijn of die je je inbeeldt. Dit is normaal, ons lichaam en geest doen dingen met ons waar je niet altijd controle over hebt. Dit is een normaal gegeven bij rouwverwerking.
Er bestaat geen ‘perfecte’ manier om te rouwen. Iedereen verwerkt dit op zijn eigen manier. Het is een proces van vallen en opstaan, waar je je eigen weg in hoort te vinden. De ene persoon schrijft het van zich af, de andere persoon gaat sporten, je kan je opsluiten of je vindt het net moeilijk om thuis te zijn. Er bestaat geen ‘goede’ rouwverwerking, enkel de ‘juiste’ voor jou als persoon.
Ik kan niet huilen
Verdriet hebben kan zich o.a. uiten in huilen. Het wil niet zeggen dat, als we niet huilen, we geen verdriet hebben. Dikwijls ben je nog op zoek naar manieren om je verdriet te uiten maar wil je, om anderen te sparen, niet wenen. Ieder rouwt op zijn eigen manier en iemand die niet huilt, rouwt niet minder dan iemand anders die wel weent.
Kwaad zijn
Kwaad zijn op degene die overleden is, is een normale reactie! Maar het geeft ook dikwijls schuldgevoel. Je kan je bijvoorbeeld schamen omdat je kwaad bent op iemand die je heel graag ziet. Je voelt je in de steek gelaten door die persoon… en dat is normaal!
Verdriet mag getoond worden
Verstop je verdriet niet! Je kan de neiging hebben om je verdriet en emoties te verbergen voor anderen maar weet dat verdriet hoort bij afscheid nemen. Het is een uiting dat je iemand heel graag ziet.
Mag je nog plezier maken?
Door een bevraging bij personen die zelf een verlies meegemaakt hebben, merken we dat het heel moeilijk is om opnieuw plezier te maken na een overlijden. Sommigen voelen zich daarna schuldig. Ze moeten zichzelf op dat moment overtuigen dat rouwen meer is dan alleen maar huilen.
Dit gevoel wordt slechts tijdelijk ervaren en zal verminderen na verloop van tijd.
Grenzen stellen
Heb je er even genoeg van om er met anderen over te praten, wil je zelf je gedachten eerst op een rijtje zetten,… deel dit dan mee aan je omgeving. Baken voor jezelf grenzen af waardoor je enige structuur kan brengen in je dagelijkse ritme. Informeer je omgeving zodat het ook duidelijk is voor hen. De zorg voor anderen in het gezin kan voor sommigen een prioriteit zijn waardoor men zichzelf vergeet. Op een gegeven moment kom je tot het besef dat je voor jezelf bent vergeten zorgen.
Realiseer je dat je zelf ook moet tijd nemen om te rouwen!! Het structureren van je rouwproces kan een houvast betekenen om erdoor te geraken! Bouw in deze structuur ook momenten om voor jezelf te zorgen!
Hé het is oké…
- Om de recente gebeurtenis niet te kunnen/willen geloven
- Om niet te kunnen huilen
- Om futloos te zijn
- Om je schuldig te voelen
- Om de plaats van overlijden te vermijden
- Om op verschillen plaatsen en tijdstippen te huilen
- Om je zinnen te verzetten
- Om doodmoe te zijn na een hele dag niets te doen
- Om opnieuw te kunnen lachen
- Om het glas te heffen om zijn/haar leven te vieren
- Om je kwaad te voelen
- Om per ongeluk te bellen naar zijn/haar gsm
- Om doelbewust naar zijn/haar voicemail te luisteren om zijn/haar stem nog eens te horen
- Om op een ‘rare’ manier te rouwen
- Om last minute dingen met vrienden af te zeggen omdat je je niet zo goed/sterk voelt
- Om ergens om te moeten huilen waarvan je het helemaal niet verwacht had
- Om moeite te hebben om georganiseerd te blijven
- Om geen zin te hebben om erover te praten
Ken jij een ‘Hé, het is oké’ die zeker niet mag ontbreken in deze lijst? Laat het ons dan zeker weten:
Wat kan helpen
Tracht actief op zoek te gaan naar manieren om met rouw om te gaan. Er zullen momenten zijn dat dit zal lukken, maar er zullen ook andere momenten zijn die eerder een gevoel van lusteloosheid en gelatenheid oproepen.
Hulp zoeken
Het UZ Gent heeft een mooie samenvattende brochure opgesteld rond rouwen. De pdf vind je hier. Extra interessant is de lijst van signalen ‘wanneer er hulp nodig is’.
Huisarts
Een eerste stap kan een bezoek aan de huisarts zijn. Je kent je huisdokter beter dan een andere arts en hij of zij beschikt over achtergrondinformatie. Net daarom kan een visite aan de huisarts een goede eerste stap zijn naar hulp. Hij of zij zal samen met jou bekijken wat kan helpen, een behandelingsplan opstellen of je doorverwijzen naar een geschikte dienst of organisatie.
Psycholoog
Een psycholoog heeft een masterdiploma in de psychologie behaald aan de universiteit.
Het grote verschil met een psychiater is dat een psycholoog geen arts is en dus ook geen medicatie kan voorschrijven. Je kan bij hen terecht voor een korte of langdurige begeleiding wanneer het even niet meer gaat. Je kan een psycholoog vinden bij het CGG, het CAW, CLB, wijkgezondheidscentra, enzovoort. Daarnaast zijn er ook zelfstandige psychologen. Je kan je bij het ziekenfonds informeren betreffende de terugbetaling van een psychologisch consult.
Psychiater
Een psychiater is arts die zich gespecialiseerd heeft in de psychiatrie. Net daarom mogen psychiaters wel medicatie voorschrijven wanneer dit nodig zou zijn. Je kan bij hen terecht voor een consultatie, om een diagnose te stellen en/of de behandeling. Daarnaast wordt een psychiater (gedeeltelijk) terugbetaald door je ziekenfonds.
Therapeut
Een therapeut is een niet-erkend beroep, waardoor je geen specifiek diploma nodig hebt om het te kunnen uitoefenen. Het is wel zo dat je voor bepaalde psychotherapie-opleidingen een psycholoog of een dokter in de psychologie (psychiater) behoort te zijn. Dit wil niet zeggen dat zij minder goed zijn dan een psychiater of psycholoog. Het is wel aangeraden om te polsen naar de achtergrond van de therapeut om na te gaan of deze therapie wel bij jou past. Je hebt dan ook heel wat verschillende vormen van therapie. Dit gaat van therapieën waar er vooral gesproken wordt, tot danstherapie, muziektherapie, bewegingstherapie, enzovoort. Je kan je bij het ziekenfonds informeren inzake de terugbetaling van een therapeutisch consult.
Hier kan je therapeuten in je omgeving opzoeken.
Praten
Met je ouder(s)
Praten met je ouders is niet altijd even gemakkelijk. Niet iedereen heeft dezelfde band met zijn ouders en als je voor het overlijden al niet veel over je gevoelens sprak, zal dat nu ook niet makkelijk zijn. Toch hou je best voor ogen dat je ouders je graag zien, dat jij ook een kind van hen bent en dat zij ook zullen merken dat je verdrietig bent. Ze willen weten of jij oké bent en waar jij mee zit. De reden waarom zij niet altijd aan jou vragen hoe het gaat, is dezelfde als waarom jij dat niet aan hen vraagt: uit angst om het onderwerp aan te snijden. Zij hebben misschien helemaal geen zin om hierover te praten. Heb je vragen voor je ouders? Aarzel dan niet om ze te stellen. Ze zullen vaak opgelucht zijn dat ze je van antwoord kunnen dienen.
Met lotgenoten
Jaarlijks verliest onze maatschappij heel wat jongeren. Het zou dus wel mogelijk zijn dat er in jouw omgeving iemand is die hetzelfde (heeft) door(ge)maakt als jij. Misschien willen zij hier wel over praten.
Met vrienden
Je vrienden staan altijd voor je klaar, en dat is nu niet anders. Wees dus niet bang om met hen over jouw verdriet te praten. Ze zullen het zeker niet raar vinden want zij denken misschien ook vaak:‘Oei, hij/zij praat er niet veel over, maar we durven niets vragen, want stel dat hij/zij net geen goede dag heeft …’
Via chat
Praten hoeft niet altijd met gesproken woorden. Vaak is de drempel groot om met iemand anders over je gevoelens te praten en dat is heel normaal. Gelukkig zijn er in België heel wat organisaties die met jou willen praten via chat. Met volgende organisaties kan je chatten:
Missing you
VZW Missing You is een initiatief voor jongeren en jongvolwassenen die een broer, zus, ouder, vriend,… verloren hebben door sterfte en hier geregeld over willen praten met lotgenoten.
Werkgroep Verder
Werkgroep Verder is door de Vlaamse Overheid erkend als terreinorganisatie voor nabestaanden na zelfdoding. Het is het Vlaams kenniscentrum en samenwerkingsplatform inzake postventie. Postventie is de verzamelnaam voor de activiteiten en de zorg die met en voor nabestaanden gebeuren. Werkgroep Verder heeft haar werkingsbasis in het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg PassAnt vzw.
Werkgroep Verder ijvert eveneens voor een respectvolle en verantwoorde berichtgeving over zelfdoding in de media. Werkgroep Verder ontwikkelde daarom de mediarichtlijnen: ‘Als journalist kan je levens redden’ in samenwerking met communicatiedeskundigen, suïcidepreventiewerkers en nabestaanden na zelfdoding.
Tele-onthaal
De opdracht van Tele-Onthaal is in de eerste plaats een helpend gesprek aanbieden aan iedereen die op zoek is naar een luisterend oor of zich ergens zorgen over maakt. Zo’n gesprek kan via telefoon of chat en verloopt altijd in het Nederlands.
Awel
De missie van Awel: Alle kinderen en jongeren kunnen ons anoniem contacteren over alles wat hen bezighoudt. We zijn er voor hen door te luisteren, mee te voelen en mee te denken.
Zelfmoordlijn 1813
Iemand verliezen door zelfdoding is heel erg pijnlijk, en moeilijk te plaatsen. Als nabestaande word je overspoeld door heftige emoties en blijf je achter met een hoop vragen. Op deze website lees je hoe je, als volwassene of als jongere, kan leren omgaan met verlies door zelfdoding.
Soms wil je niet meer praten
Soms wil je gewoon even niet over je gevoelens praten en ook dat is oké. Het is zeker normaal en je hoeft je dus niet te forceren wanneer je geen zin hebt. Laat dit gerust ook aan andere mensen weten wanneer ze vragen stellen waar jij niet op wil antwoorden. Ze zullen het heus wel begrijpen.
Schrijven
Sommige mensen halen steun uit de zaken van zich af te schrijven. Je hart kunnen luchten zonder dat je het tegen iemand hoeft te zeggen. Dit kan je op heel wat verschillende manieren doen.
- Je kan gebruik maken van een dagboek, waar je dagelijks al je gevoelens en gedachten in kan neerpennen.
- Je kan gebruik maken van Facebook, maar hier is er van privacy of anonimiteit weinig tot geen sprake. Het is belangrijk dat je afweegt wat je wel en niet kan posten op je profiel. Er zijn namelijk heel wat mensen die dit kunnen lezen.
- Er bestaan heel wat verschillende blogs waar je samen met lotgenoten je gedachten, gevoelens en bezorgdheden kan delen. Het kan daarnaast ook opluchten om de verhalen van andere nabestaanden te lezen.
- Zo helpt dit voor Shana die een blog “sterretje aan de hemel” na het overlijden van haar mama maakte.
- Een jonge vrouw haar vriend was terminaal ziek doch hier over praten viel hen beiden te zwaar. Ze kocht een dagboekje om haar gedachten in neer te pennen en ook haar vriend deed dit tijdens zijn ziekenhuisopname. Inmiddels is de vriend overleden doch de vrouw heeft nog een bron van de diepste gedachten van haar vriend.
- Op de website van Missing You kan je geschreven- en video-getuigenissen vinden van jongeren die iemand verloren hebben.
Zin om het van je af te schrijven? Dat kan! Via onderstaande link kan je je gevoelens en gedachten neerschrijven op onze blog. We beloven dat we dit niet zullen gebruiken voor andere doeleinden, zonder het eerst te vragen. De blog vind je hier.
Boeken lezen
Hieronder vind je een aantal boeken die kunnen helpen in het doorwerken van je rouw. We verwijzen ook naar nuttige boekenlijsten op andere websites.
Vele andere boekentips zijn terug te vinden op de website van Missing You :
- Voor kinderen
- Voor jongeren (13-16 jaar)
- Voor jongvolwassenen (17-30 jaar)
- Voor ouders en professionelen
Ook In de wolken heeft heel wat voorstellen:

Manu Keirse: Kinderen helpen bij verlies
In dit boek laat Manu Keirse zien hoe je kinderen en jongeren kunt begeleiden in de confrontatie met verlies, ernstige ziekte in de familie, echtscheiding of zelfdoding. Wat als het diepste verdriet kinderen treft? Dit is een wegwijzer bij het omgaan met rouw en verdriet bij kinderen. Het is een gids voor ouders, leerkrachten en begeleiders van kinderen.
Lannoo, isbn 9020950045

Manu Keirse: Helpen bij verlies en verdriet
Een onmisbare gids voor wie rouwt of een dierbare wil bijstaan in zijn verdriet. Helpen bij verlies en verdriet is al vele jaren het basisboek over rouw. In deze volledig nieuwe editie toont Manu Keirse aan de hand van vele herkenbare voorbeelden hoe rouwen niet gelijkstaat aan afscheid nemen, maar aan anders leren vasthouden. Het boek gaat niet alleen in op verlies door de dood, maar besteedt ook aandacht aan andere verliessituaties die vaak onterecht onderbelicht blijven, zoals verlies van je gezondheid, je werk of je toekomstperspectieven. Dankzij de talloze concrete tips voor de rouwende én zijn omgeving is het een heel praktisch instrument voor iedereen die met verlies geconfronteerd wordt.
Lannoo, isbn 9789020982701

Manu Keirse, Vingerafdruk van verdriet
Vingerafdruk van verdriet is een kostbaar geschenk voor een ander of voor jezelf. Het is een boekje dat je zou moeten geven aan iedereen die een kind, een broer of een zus, de partner, een ouder, een vriend of een droom verliest. Het is niet alleen geschreven voor hen die het zelf moeilijk hebben, maar ook voor familieleden, vrienden en collega’s van wie ze steun verwachten op hun moeilijke reis naar hernieuwd leven. Het is geen boek over dood. Het is een boek over leven, over het emotionele leven van iemand die wordt geconfronteerd met het verlies van een dierbaar iemand. Het is niet bedoeld om in één keer uit te lezen, of om eenmaal te lezen en weg te leggen, maar om telkens weer ter hand te nemen.
Lannoo, isbn 9789020936056

Cheryl Strayed, Wild
Een krachtig memoir dat recht uit het hart komt: het verhaal van een jonge vrouw die op het dieptepunt van haar leven een 1700 kilometer lange solo-hike maakt. De tocht is slopend, zowel emotioneel als fysiek, maar maakt haar uiteindelijk sterker dan ooit.
Luitingh-Sijthoff , isbn: 9789021015682

A.R.M. Polspoel, Wenen om het verloren ik
Als iemand sterft, sterft er ook iets in de nabestaanden. Met het verlies wordt een stuk uit hun eigen identiteit weggescheurd. En dan breekt het gevecht los tussen verstand en gevoel. Nabestaanden beseffen wel dat ze verder moeten, maar willen soms eigenlijk niet verder zonder die ander. Sommigen storten zich op het werk en komen niet aan emotie toe. Anderen bijten zich vast in de pijn en slagen er niet in om hun plaats in het alledaagse leven te hervinden. Wenen om het verloren ik beschrijft hoe de rouwverwerking verloopt. Niet alleen aan de hand van uiterlijke gedragingen van rouwenden, zoals in veel andere publicaties. Dit boek geeft inzicht in de innerlijke dynamiek van de rouw, in de beleving van verdriet. Arthur Polspoel pleit voor het doorleven van al die verwarrende emoties. Door de pijn, schuldgevoelens en boosheid heen kan de rouwende, in een soms langdurig proces, zijn ingestorte leven weer opbouwen. De beschrijving van de rouw blijkt zowel voor hulpverleners als voor nabestaanden zeer herkenbaar te zijn.
Ten have; Isbn 9789080688391

Liesbeth Gijsbers, Ik en de verloren ander
Hoe leef je verder met het verlies van een dierbare aan de dood, wanneer die dood niet kwam maar zelf gezocht werd, veelal uit diepe wanhoop en eenzaamheid? Zelfdoding is niet te bevatten voor wie achterblijft, het is een werkelijkheid die onze vertrouwde zingeving voorbij is. Dat maakt dat je gemakkelijk in je rouw verdwaalt: in de nooit helemaal te beantwoorden vragen naar het hoe en waarom, en in verlammende gevoelens van schuld, woede of schaamte. Hoe vind je een begaanbare weg erdoorheen, terug het leven in? Liesbeth Gijsbers schetst haar eigen zoektocht.
VBK media, isbn 9789021143699

Hans Stolp, Als een geliefde sterft
Als een geliefde sterft is de schok meestal zo groot, dat het niet echt tot ons doordringt wat er allemaal gebeurt. We zien het wel, maar beseffen het niet. Pas later, wanneer we ons gaan realiseren dat het echt waar is dat onze geliefde nooit meer terugkomt, komen de gevoelens naar boven die zijn of haar dood in ons hebben opgeroepen. En dan begint de lange weg van het doorleven van het verdriet en de eenzaamheid. Voor velen is deze periode ook de tijd waarin we allerlei vragen gaan stellen zoals: wat is de dood eigenlijk? We willen weten en begrijpen. En daarom is juist deze periode van verdriet dikwijls ook het begin van een nieuwe, spirituele levensweg. Met onze gevoeligheid kunnen we aanvankelijk de weg van onze geliefde aan de overkant van de dood nog heel goed volgen. Maar hoe verder deze reist, hoe ijler de verbinding wordt. En dan voelen we ons pas echt alleen. Sommige mensen hebben het nodig om veel te praten, anderen juist niet. Maar wat onze persoonlijke houding hierin ook is, voor bijna iedereen betekent het verwerken van het verdriet het gaan door een donkere tunnel, waarin je soms geen hand voor ogen kunt zien. Pas voorbij het diepste donker begint er weer wat licht te dagen, kunnen wij ons weer heel voorzichtig, stap voor stap, openen voor het leven. En wanneer het einde van de tunnel in zicht komt, ben jij op die lange tocht door het donker tot een ander mens geworden. Want elk rouwproces is ook een transformatieproces.
VBK media, isbn 9789020282948

T. Boer, Ik mis je
De dood. Iedereen heeft ermee te maken. Het verliezen van een dierbare is een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in een mensenleven. Een gebeurtenis die de nabestaanden veel verdriet bezorgt, die machteloos maakt en soms voor jarenlange rouw kan zorgen. Ieder mens gaat weer anders om met het verlies van een partner, kind, ouder of vriend. Sommigen willen er voortdurend over praten, anderen trekken zich het liefst terug in zichzelf. Maar voor veel mensen geldt: de overledene mag niet vergeten worden. De herinnering moet blijven, liefst zo gedetailleerd mogelijk. In dit boek vertellen nabestaanden over de dood van een dierbare. Hoe leef je verder na de dood van je kind? En hoe ga je om met het gemis van je partner? Hoe houd je de herinnering levens? ‘Ik Mis Je’ gaat over tien prachtige mensen die hier nu niet meer zijn, maar die een onuitwisbare indruk hebben achtergelaten.
Buijten en Schipperheijn, 9789058811738

Van der Bruggen Marie-Claire, Het sprookje van de dood
Het Sprookje van de dood is een inspirerend verhaal over een Zieltje dat voor de allereerste keer de reis naar de Aarde gaat maken. Wat gaat daar allemaal aan vooraf en hoe is het voor een ziel om in een mensenlichaam geboren te worden. Hoe wordt een leven op Aarde ervaren door de ogen van een ziel, en tenslotte: hoe ervaart een ziel het sterven, ofwel de terugkeer naar Huis.
Dit alles wordt op een leuke en eenvoudige manier verteld. Je wordt door het Zieltje meegenomen op haar grote avontuur. Het is een wonderbaarlijke reis die je misschien opnieuw laat ontdekken wie je werkelijk bent en waar je eigenlijk vandaan komt.
Marie-Claire van der Bruggen (1969) was zich als kind al bewust van een wereld die anderen niet konden waarnemen en waarin ze zich heel erg op haar gemak voelde. Na een lange zoektocht en met behulp van haar gids Charion heeft ze antwoord gevonden op veel van haar vragen. Met dit boek wil ze mensen inspireren om zich weer te gaan herinneren wie ze werkelijk zijn en waar ze vandaan komen. Ze vindt het vooral heel belangrijk om angst rondom de dood weg te nemen.
Eoscentra; isbn 9789075362688

Stefan Boonen, 100 procent Lena
Op een dinsdag in april zet Lena, de zus van Bas, er een punt achter. Ze vertrekt naar school, maar zal er niet aankomen. Haar dood haalt de wereld van Bas helemaal overhoop. Er is verdriet en woede en pijn. Bovenal mist hij zijn zus vreselijk. Het is voor Bas of hij van nul af aan moet beginnen. Of hij zichzelf stukje bij beetje weer moet opbouwen. Zijn leven gaat verder: zwemmen, gitaar spelen, muziek beluisteren en zijn laatste maanden op de basisschool. Soms worstelt hij het liefst alleen met zijn verdriet en maakt hij lange wandelingen met de hond Mozart. Op andere dagen zoekt hij het gezelschap van zijn onverbeterlijke vriend Tristan of de oude meneer Sim.
Honderd procent Lena is een levendig verhaal over onmogelijk verdriet, maar ook over vriendschap. Vanaf 10 jaar.
Clavis, isbn 9789044806366

John Green, Een weeffout in onze sterren
Hazel werd drie jaar geleden opgegeven, maar een nieuw medicijn rekt haar leven voor nog onbekende tijd. Genoeg om een studie op te pakken en vooral niet als zieke behandeld te worden. Augustus, Gus, heeft kanker overleefd – ten koste van een been. Vanaf het moment dat Hazel en Gus elkaar ontmoeten, lijkt er geen ontsnappen aan de zinderende wederzijdse aantrekkingskracht. Maar Hazel wil niet iemands tijdbom zijn.
Hazel laat Gus kennismaken met haar lievelingsboek: ‘An Imperial Affliction’ van Peter Van Houten, een roman over een ziek meisje, die midden in een zin eindigt. Samen besluiten ze op zoek te gaan naar Peter Van Houten om hem te vragen hoe het de personages vergaat nadat het boek is opgehouden. De tocht leidt hen naar Amsterdam, waar de schrijver als een kluizenaar leeft. Hij is in niets wat ze zich van hem hebben voorgesteld. En hun leven neemt een wending die ze zich niet hadden kunnen indenken.
Geen enkele samenvatting kan recht doen aan de kracht van deze roman. John Green heeft een meesterwerk geschreven dat door merg en been gaat, dat kracht geeft en vernietigt, dat ieder godsblij maakt dat hij lééft.
Lemniscaat, ISBN10 904770661
Muziek
Je kan zelf teksten schrijven of muziek maken om met de gebeurtenissen om te gaan. Het kan een manier zijn om je gevoelens te uiten zonder deze te moeten uitspreken.
In 2013 schreef Maaike Ouboter een pracht lied “Ik mis je” voor haar ouders die ze op jonge leeftijd verloor.
Bart Peeters zijn liedje “wat nog komen zou” is eveneens om stil van te worden.
Daarnaast kan het ook zijn dat je troost haalt uit de muziek die de overleden persoon graag beluisterde. Sommige liedjes kunnen een speciale herinnering oproepen die je doen herinneren aan die persoon. Muziek kan allerlei herinneringen oproepen. Zowel grappige, verdrietige als gelukkige momenten worden herdacht via deze weg.
Lijst met muziek die kan helpen:
- Passenger
- Nick Cave
- Broken circle breakdown
- …
Rouwkost maakte ook een playlist aan met liedjes rond het thema rouw
Films
Je kan een uitgebreide lijst met films terugvinden op de site van Missing You:
- Voor kinderen (6-12 jaar)
- Voor jongeren (13-16 jaar)
- Voor jongvolwassenen (17-30 jaar)
- Voor ouders en professionelen
Hieronder nog enkele links naar getuigenissen hoe andere jonge mensen hun verlies ervaren hebben:

C’est quoi la vie?
C’est Quoi la vie is een mooie, sentimentele, menselijke film geworden, ook al is de vraagstelling ’wat is het leven?’ zeer gevaarlijk. De film zoals hij geschreven en geregisseerd is door François Dupevron, laat de kijker op een menselijke manier zien hoe verschillende mensen met deze vraagstelling omgaan en hoe die hun leven beïnvloedt. Het verhaal gaat over een boerenfamilie in de Franse Cevennes. Het hoofdpersonage is Nicolas, een prille twintiger die door het zielige harde leven van zijn ouders geen zin heeft in de boerenstiel. Zijn vader is een gesloten, gefrustreerde en opvliegend man, hij leeft van het principe zelf zaaien en dan oogsten, en kan niet leven met de gedachten dat anderen bepalen wat en hoeveel hij mag doen. De grootvader was vroeger net zoals zijn zoon, maar ziet dat zijn slechte opvoeding het verkeerde resultaat gaf en heeft zijn levensvisie volledig veranderd en probeert die verbetering mee te geven aan zijn kleinzoon. Hij begeleidt Nicolas op een uitmuntende slimme (vergeetachtige) manier naar de volwassenheid. Er worden redelijk wat moeilijke thema’s aangesneden in deze film, zoals liefde, vriendschap, eenzaamheid, oud worden, zelfdoding en armoede, maar die zijn zo goed verwerkt, dat het resultaat een prachtige, trage, poëtische film is geworden.

La stanza del Figlio
Een familie leert omgaan met de dood van hun zoon. Het zijn duidelijke vragen: hoe verwerken mensen de dood van een geliefde? Hoe is het om achter te blijven? Putten die achterblijvers troost uit het feit dat ze hun verdriet mogelijk kunnen delen? Het bijzondere van de film is dat kijkers aangeven dat ze in hun hart worden geraakt, maar dat wat ze zien vaak kil is, soms afstandelijk. Zo wordt het harmonische, zelfs saaie gezinsleven plotseling onderbroken door een snelle opeenvolging van bijna-ongelukken van moeder, vader en dochter, terwijl het werkelijke ongeluk van de zoon helemaal niet wordt getoond.

Le jeune Werther
De tiener Ismael krijgt van het schoolhoofd te horen dat zijn vriend Guillaume zelfdoding gepleegd heeft. Guillaume was vorig jaar blijven zitten en zijn klasgenoten trekken het zich zeer aan. Ze vragen zich af waarom hij dit deed. De klas gaat op zoek naar de oorzaak van zijn daad, ze voelen zich schuldig en wenen bij het graf.

Man Van Staal
Augustus 1993, Koning Boudewijn is overleden. Het land treurt. Ook Victors vader is onlangs gestorven. De 13-jarige jongen is met vakantie bij zijn tante en oom aan de Belgische kust. Fania is even oud als hij. Ze hebben een boontje voor elkaar, maar zijn te bedeesd om elkaar een eerste kus te geven. Bang om verliefd te worden, vlucht Victor weg in zijn fantasie en wordt de ‘Man van staal’, een onverschrokken ruimteheld die geen emoties kent.

The education of Little Tree
Een film over een jongen die zijn ouders verloor. In 1935 wordt de achtjarige Little Tree, die zowel zijn vader als zijn moeder is kwijtgeraakt, ondergebracht bij zijn grootouders in Smokey Mountains. Zijn grootmoeder is een Cherokee indiaan. Zijn grootvader is weliswaar blank qua uiterlijk, maar heeft de Cherokee leefwijze volledig omarmd. Zijn grootouders leven erg op zichzelf. Het enige bezoek aan het dorp is om de zelfgestookte whiskey te slijten en het verplichte bezoek aan de kerk. Little Tree ontmoet de indiaan Willow John, die hem alles over de Cherokee’s en hun verbondenheid met de natuur leert. Als opa betrapt wordt op het stoken van illegale whiskey, wordt Little Tree naar de Notched Gap Indian School gestuurd. Voor Little Tree is het leven op school hard, als hij daar zijn Indiaanse naam niet mag gebruiken en hem de Indiaanse leefwijze juist wordt afgeleerd. Little Tree leert gaandeweg de moeilijke lessen van het leven en opgroeien.

James White
James White is een vroege twintiger, die niet bestand lijkt tegen het leven. Hij heeft net zijn vader verloren en zijn moeder is herstellend van kanker. James vlucht in drank en drugs en gaat iedere vorm van betrokkenheid bij anderen uit de weg. Juist op de momenten dat zijn moeder hem hard nodig heeft, laat hij het afweten. Totdat bij haar de kanker terugkeert en James niet langer ontkomt aan het nemen van zijn verantwoordelijkheid. James White is een aangrijpend verhaal over onvermogen, wanhoop en verdriet, met als dramatisch en emotioneel hoogtepunt het moment waarop James zijn doodzieke moeder naar het toilet moet helpen en zij daar een gesprek krijgen over de toekomst, wetend dat die er niet is. Op de huid gefilmd en fenomenaal geacteerd.

Een dag in het jaar
Dit speelfilmdebuut volgt drie vrienden op verschillende momenten in het jaar tijdens hun zwerftochten door Amsterdam. Ieder worstelt, onnadrukkelijk, indirect en fragmentarisch geschetst, met de vragen rond de dood van en rouw over degene die uit hun midden is weggevallen: respectievelijk jeugdvriend, eerste liefde, broer. Een verhaallijn is nagenoeg afwezig; de film biedt niets anders dan een sfeertekening. Verklaringen en toelichting komen via een voice-over tot de kijker.
Lichaamsbeweging
Het is goed mogelijk dat lichaamsbeweging of sport het laatste is waar jij op dit moment aan denkt. Toch kan het een uitlaatklep zijn in deze moeilijke tijden. Het kan ervoor zorgen dat je even je gedachten kan verzetten. Tijdens het zwemmen, lopen, badmintonnen, tennissen… breng je je gedachten even op andere zaken waardoor je niet alleen met het verdriet kan bezig zijn.
Daarnaast produceert je lichaam endorfines wanneer je gaat sporten, ook wel het gelukshormoon genoemd. Deze geven je een prettiger gevoel na het sporten waardoor je verdriet even minder overheersend kan zijn. Welke sport je gaat beoefenen maakt geen verschil. Enkel waar jij je goed bij voelt, dat is het belangrijkste! Je kan gaan wandelen of een groepssport uitoefenen, maar je kan ook yoga, reiki of tai chi uitproberen.
Rust! Naast sporten is rusten minstens even belangrijk. Rouwen, verdriet hebben, kost energie. Het maakt je moe, leeg. Gun je lichaam ook die rust om terug de batterijen op te laden maar ga op tijd ook eens je gedachten verzetten door te sporten. Het is belangrijk om een evenwicht te vinden in beide zaken.
Creatief zijn
Indien je een creatieve duizendpoot bent of je houdt ervan om artistiek aan de slag te gaan kan dit ook een manier zijn om met je gevoelens om te gaan. Je kan schilderen, boetseren, filmpjes of foto’s maken, knutselen, ga zo maar verder. Belangrijk is dat er geen juist of foute manier is om met verlies om te gaan. Het enige wat telt is dat het werkt voor jou en dat het goed voelt.
Je kan een herinneringsdoos maken met verschillende voorwerpen die je herinneren aan de overleden persoon. Wanneer je het moeilijk hebt kan je steeds teruggrijpen naar deze doos en er rustig herinneringen in ophalen, zowel alleen als met vrienden of familie. Je beslist zelf of je een doos maakt voor jou alleen of voor je hele gezin. Er kunnen heel wat verschillende zaken in de doos gestopt worden zoals foto’s, tekeningen, teksten, knuffels, het favoriete drankje of snoepgoed van de persoon, enzovoort.
Religie/geloof
Sommige mensen verwerken het verlies eveneens door middel van hun geloof. Alle religies hebben daarnaast ook hun eigen rouwrituelen. Dit wil niet zeggen dat iedereen binnen dit geloof op dezelfde manier rouwt, ze hanteren enkel dezelfde processen en gebruiken. Dit kan door middel van een gebed, bezinning, maar ook door simpelweg een kaarsje te branden.
Iets tastbaars bijhouden
Uit bevraging aan verschillende ervaringsdeskundigen is gebleken dat een tastbaar voorwerp bijhouden al een enorme steun kan zijn. Dit kan een foto, gebruiksvoorwerp, sieraad, kledingstuk of iets helemaal anders zijn. In het t-shirt van de overleden persoon slapen omdat de geur je een bepaalde rust geeft is heel normaal. Het kan een eerste troost bieden kort na het overlijden en nog lang daarna. Vraag in je omgeving foto’s op van de overledene en maak er een fotoboek mee. Deze herinneringen zijn fijn om bij te houden en kan troost bieden in moeilijke momenten.
ROUWKOST
Wanneer iemand dichtbij plots veraf is.
vzw Rouwkost Info@rouwkost.be
Rekeningnummer: BE91 7360 6896 8276 Bic-code: KREDBEBB
Het maken van deze website, dat konden we niet alleen. We zijn volgende organisaties dan ook zeer dankbaar:
- Politiezone AMOW
- Provincie Vlaams-Brabant
Volg Ons
Recente reacties